Với ngôn từ dễ hiểu, càng đọc, càng dễ dàng nhận ra tính thời đại trong các tư tưởng của Saigo, dù những điều ông nói đều lấy ví dụ bằng những con người, sự kiện thời bấy giờ hay thậm chí là quá khứ trước đó.
Nhận thấy sự ưu việt cũng như giá trị to lớn của những tư tưởng này, tôi đã quyết tâm đánh máy lại để dành tặng cho những ai quan tâm. Nếu các bạn mua cuốn sách này để đọc nữa thì không còn gì tuyệt vời hơn.
Tôi thực sự mong muốn được đọc bản dịch gốc của Nanshu O I Kun, cuốn sách do học trò của Saigo vì ngưỡng mộ mà ghi lại và tập hợp những tư tưởng của ông, cũng là cuốn sách nói về những tư tưởng triết lý này.
(*) Thời gian trong niên biểu Saugo Takamori được dịch theo bản gốc tiếng Nhật “Jinsei no Odo” của tác gải Inamori Kazuo. Trên thực tế, có sự chênh lệch về thời gian xảy ra sự kiện hoặc ở cách tính tuổi trong các tài liệu lịch sử do cách tính ngày tháng theo lịch theo niên hiệu Nhật thời bấy giờ và dương lịch có sự khác nhau.
--
41 điều di huấn của Saigo dưới đây được tôi tập hợp lại theo thứ tự từ 1 đến 41. Trong sách thì Kazuo diễn giải theo ý nghĩa nên thứ tự sẽ lộn xộn. Các bạn có thể đọc trước 41 điều trước ở dưới này. Tuy nhiên theo tôi đọc sách sẽ khiến các bạn mở mang hơn trong vấn đề rút ra những bài học.
(Anfagic)
________________________________________
Điều di huấn thứ 1
Điều hành chính phủ quốc gia tức “thay trời hành đạo” phải thuận theo tự nhiên, đất trời, nên không được xen lẫn tư lợi dù chỉ một chút. Cho dù có chuyện gì xảy ra đi nữa, phải giữ trái tim công bằng, đi con đường đúng đắn, tuyển lựa người hiền minh khắp nơi, trao chính quyền cho những con người chấp hành nhiệm vụ một cách trung thực thì mới đạt “thiên ý”, tức đạt được trái tim thần thánh. Vì vậy, nếu tìm được người hiền minh phù hợp thì ngay lập tức nhường lại chức vụ của mình cho người ấy. Ngược lại, dựa vào công trạng đối với đất nước để khen thưởng bằng cách đặt người không thích hợp vào chức quan là việc tồi tệ nhất. Nên nhớ, chức quan là thứ để tuyển người chứ không phải là phần thường để chu cấp cho người có thành tích.
Khi trò hỏi xác nhận “theo Thượng thư (Kinh thư - bộ sách cổ kinh điển của Trung Quốc) trong Tử lệnh thư của Trọng Hủy (tướng hiền của vua nhà Thương thời Ân) có viết “trao quan vị cho người đức cao, thưởng hậu hĩnh cho kẻ có công”, tức sắp xếp thích hợp giữa đức và chức tước, đối ứng khéo léo giữa công trạng và khen thưởng phải không ạ?” thì Nam Châu Ông lấy làm tâm đắc, đáp rằng “đúng vậy”.
Điều di huấn thứ 2
Nếu không tập trung người tài thành một khối thống nhất, chính quyền không có phương châm rõ ràng, quốc gia không có thể chế nhất định thì cho dù có thu nhận kế sách của bao nhiêu người vẫn không thể xác định nên áp dụng cái nào, bỏ qua cái nào, công việc sẽ không được thu gọn mà bị phân tán, không thể nào dẫn đến thành công. Mệnh lệnh của chính phủ đưa ra hôm qua, hôm nay lại thay đổi thì không thể thống nhất mọi người được, đó là do không có phương châm chính trị.
Điều di huấn thứ 3
Căn bản của chính trị là phải thực hiện triệt để 3 việc: thúc đẩy giáo dục để nâng cao học vấn, tăng cường khả năng tự vệ quốc gai bằng việc chuẩn bị quân bị, động viên nông nghiệp để ổn định đời sống. Ngoài ra còn nhiều lĩnh vực khác nhưng hết thảy đều là các phương pháp để hỗ trợ 3 vấn đề trên. Tùy từng thời đại, hay tùy theo biến chuyển của thời đại, trật tự ưu tiên của 3 vấn đề này sẽ thay đổi nhưng nhất định không được để vấn đề này ra sau để thực hiện các chính sách khác trước.
Điều di huấn thứ 4
Người đứng đầu vạn dân luôn phải thận trọng, hành xử đúng đắn, tránh lãnh phí, thực hành tiết kiệm, dốc hết sức làm việc để làm gương cho dân, nếu không khiến dân cảm động, thương cảm về sự cần mẫn của mình thì khó thực thi mệnh lệnh chính phủ.
Hiện nay vừa mới bắt đầu Duy Tân mà chỉ nghĩ đến nhà cao cửa rộng, áo lụa quần là, hầu thiếp đẹp xinh, chăm chăm tích trữ, làm giàu cho bản thân thì không thể đạt thành tựu Duy Tân đúng nghĩa.
Mỗi lần nhắc đến cuộc chiến tranh chính nghĩa Boshin mà kết quả chỉ làm khuếch trương tư lợi, tham vọng cá nhân, Saigo chảy nước mắt nói rằng mình không thể đối mặt với quốc dân, với những người đã tử chiến.
Điều di huấn thứ 5
Có lần, Saigo đọc bài thơ thất tuyệt và tuyên bố với học trò nếu Saigo trái lời, tức lời nói không đi đôi với việc làm thì hãy từ mặt ông.
“Cơ lịch tân toan chí thủy kiên
Trượng phu ngọc toái quý chuyên toàn
Nhất gia di sự nhân tri phủ
Bất vi nhi tôn mãi mỹ điền”
Dịch ý: Ý chí của con người là kết tinh sau bao nhiêu lần trải qua khổ đau, cay đắng. Đường đường một đấng nam nhi phải biết lấy việc rèn giũa bản thân sao cho sáng như ngọc làm trọng, và phải biết xấu hổ khi không có ý chí, chỉ biết sống như một mảng sành. Về điều này, ta truyền đạt lời răn trong gia đình, đó là không mua ruộng tốt cho con cháu, tức không để lại tài sản.
Điều di huấn thứ 6
Nếu nghiêm khắc mà quá phân biệt quân tử (người có đầy đủ đức hạnh) và tiểu nhân (người có nhân cách thấp kém) trong tuyển dụng thì ngược lại, sẽ gặp họa. Bởi từ thuở khai thiên lập địa, ở đời mười người thì hết bảy, tám người là tiểu nhân. Niên chỉ cần nghĩ đến tâm tư của họ, tận dụng sở trường, giao việc để họ phát huy tài năng và kỹ nghệ của họ.
Fujita Toko (*) tiên sinh đã nói thế này: “tiểu nhân có tài năng và kỹ nghệ nên phải giao việc cho họ làm. Nhưng không vì vậy mà giao chức vụ bên trên, trọng trách cho họ, có thể họ sẽ phá hoại quốc gia. Nhất định không để họ lên trên.”
(*): Fujita toko (1806-1855): Học giả phái Mito học, thời kỳ Bakumatsu.
Điều di huấn thứ 7
Dù là việc lớn, hay chuyện nhỏ đến đâu, phải luôn đi con đường đúng đắn, dốc hết chân tâm, quyết không nghĩ đến những toan tính, giả dối. Phần đông con người ta thường dùng kế sách nào đó một lần được rồi thì nghĩ về sau, chỉ cần tùy tình hình mà bỏ chút công nữa là xong nhưng thường những lo lắng từ lúc lên kế sách chắn chắn sẽ xuất hiện và đó là lúc con người ta thất bại. Đi con đường đúng đắn trước mặt có thể giống như con đường vòng nhưng chỉ cần tiết lên trước thì ngược lại, sẽ mau chóng thành công.
Điều di huấn thứ 8
Nếu muốn tiếp nhận rộng rãi chế độ các nước, hướng đến văn minh khai hóa thì trước tiên, phải khơi dậy bản sắc quốc gia, dốc lòng làm cho đất nước hưng thịnh, truyền bá phong tục giáo hóa, sau đó dần dần tiếp nhận sở trường, ưu điểm của ngoại quốc. Nếu không, chỉ đơn thuần là chạy đuổi theo sau ngoại quốc, nếu quốc thể suy yếu, phong tục giáo hóa sẽ khó lòng cứu chữa. Và rồi đất nước sẽ gặp nguy hiểm khi bị ngoại quốc chế ngự.
Điều di huấn thứ 9
Trung hiếu, nhân nghĩa, giáo hóa là ba đạo đức căn bản trong chính sự, có giá trị muôn đời, không thể đánh đổi được dù ở bất kỳ đâu trên thế giới này - đó là “đạo”. Mà “đạo” là lẽ tự nhiên của đất nước, ngay cả ở phương Tây cũng không khác.
Điều di huấn thứ 10
Khai phá trí tuệ con người là khai phá lòng ái quốc, lòng trung hiếu. Nếu đường đi làm người minh bạch, tận lực vì quốc gia, cần mẫn vì gia đình thì hết thảy sự nghiệp sẽ tiến bộ theo suy nghĩ đó. Còn nếu chỉ biết trầm trồ trước thành tựu điện tín, đường sắt, máy chạy bằng hơi nước v...v... mà không quan tâm đến sinh hoạt thường ngày, không màng lý lẽ lợi hại, tổn thất ra sao, chỉ nhắm mắt chạy theo bắt chước phong cách ngoại quốc từ nhà cửa cho đến cả đồ chơi, đua đòi xa hoa không phù hợp thân phận, tiêu xài phung phí thì sức mạnh quốc gia sẽ yếu đi, lòng người sẽ nông cạn, rốt cuộc Nhật Bản chỉ còn con đường sụp đổ mà thôi.
Điều di huấn thứ 11
Văn minh là từ dùng để chỉ đạo nghịch lý được thực hiện rộng rãi chứ không phải chỉ cung điện nguy nga tráng lệ, áo xống tơ lụa đắt tiền hay vẻ bề ngoài hào nhoáng. Thử hỏi mấy ai biết văn minh là gì, hay man rợ (chưa khai hóa) là gì. Ta từng tranh luận với một người. Ta nói phương Tây man rợ nhưng người ấy nói phương Tây văn minh. Tại sao ta nhất định cho rằng người phương Tây man rợ ư? Nếu thật sự phương Tây văn minh thì họ đã đem tấm lòng từ bi, yêu thương mà thuyết phục và dẫn dắt các nước đi con đường văn minh khai hóa. Vậy mà, họ chỉ biết tính toán lợi ích của chính mình mà đối xử tàn nhẫn với các nước chưa được khai hóa, tri thức nghèo nàn, đạo lý còn u mê. Vậy rõ ràng man rợ chứ còn gì nữa. Nói đến đó thì người kia chỉ còn biết im lặng, không đáp trả được gì.
Điều di huấn thứ 12
Luật pháp phương Tây thật sự sâu sắc khi lấy tinh thần căn bản khuyên răn, lưu tâm hướng con người đến lương thiện, tránh dùng nhục hình tàn nhẫn. Vì vậy, dù là phạm nhân trong nhà giam vẫn được đối xử tử tế, được phát sách vở khuyên răn, tùy trường hợp còn được phép gặp mặt người thân, bằng hữu. Khi xưa, thánh nhân ra hình phạt cũng là vì xuất phát từ lòng từ bi, buồn thương, lo lắng cho những phận người không nơi nương tựa trong tâm hồn trung hiếu, nhân ái mà rơi vào vòng tội lỗi nhưng không thấy sách vở nào ghi lại thực tế đã đạt được như phương Tây chưa. Ta thật sự cảm nhận văn minh phương Tây ở điểm này.
Điều di huấn thứ 13
Bỏ thuế để làm giàu đời sống dân chúng chính là nuôi dưỡng sức mạnh quốc gia. Vì vậy, cho dù quốc gia có nhiều sự việc đáng lo, tài chính thiếu thốn đi chăng nữa thì vẫn phải gìn giữ chế độ thuế đã được định ra, giai cấp thượng tầng phải chấp nhận tổn thất để hỗ trợ những người ở giai cấp hạ tầng. Cứ nhìn lịch sử từ cổ chí kim mà xem. Thời đạo lý không được xem trọng, tài chính thiếu hụt, không có quan tốt nào lại đi dùng những kẻ khôn lõi để dùng thủ đoạn thu thuế vượt qua thiếu thốn nhất thời cả. Bởi những kẻ khôn vặt đó không từ thủ đoạn, ngược đãi dân chúng bằng cách đưa ra luật thuế không phù hợp, gian dối khiến con người ta không phân biệt hiền ác, người tầng lớp này kẻ giai cấp nọ cắn xé nhau, quan lại và dân chúng trở nên đối lập, cuối cùng là đất nước phân ly, sụp đổ.
Điều di huấn thứ 14
Công việc thu chi, kế toán của quốc gia là căn bản của mọi chế độ. Có thể nói đây là việc quan trọng nhất trong sự nghiệp xây dựng và quản lý đất nước, vì vậy phải vô cùng thận trọng. Nếu phải chỉ rõ phương pháp tổng quát thì không gì khác ngoài việc phải tính toán toán được thu nhập để điều tiết chi xuất. Dự liệu thu nhập một năm và đưa ra hạn định cho mọi công việc, người quản lý kế toán phải hết mình giữ quy định, không cho phép chi tiêu vượt quá dự toán đã được quy định ra. Nếu không làm vậy mà chỉ biết phó mặc cho thời thế, để chi vượt quá giới hạn, ưu tiên chỉ tiêu rồi mới nghĩ cách tính toán thu nhập thì rốt cuộc chỉ còn mỗi cách tách thuế lên quốc dân. Nếu là vậy thì cho dù có chút tiến triển nhưng thực chất sức mạnh quốc gia sẽ bị xiêu vẹo, khó lòng chống đỡ.
Điều di huấn thứ 15
Quân số thường trực, tức sức mạnh quốc phòng văn phải nằm trong phạm vi tài chính, không được mở rộng quân bị, phô trương thanh thế. Chỉ cần nâng cao tinh thần binh sĩ, xây dựng quân đội tinh nhuệ thì dù ít quân và phải đối đầu với ngoại xâm vẫn có thể ngăn chặn được uy hiếp từ bên ngoài.
Điều di huấn thứ 16
Nếu đánh mất tâm hồn tiết nghĩa, liêm sỉ, sẽ không thể duy trì quốc gia. Các nước Tây dương cũng vậy. Nếu người đứng trên chỉ biết đòi hỏi kẻ dưới chiến đấu vì lợi ích riêng mình, quên mất con đường đúng đắn thì kẻ dưới cũng bắt chước, chạy theo tiền của, đâm ra hẹp hòi, lâu dần không còn trong sạch, lòng tự trọng nữa. Cha mẹ, con cái, anh em tranh dành tại sản, nhìn nhau căm thù. Nếu xảy ra tình trạng này rồi thì làm sao duy trì quốc gia được.
Tokugawa (*) đã thống nhất đất nước bằng trái tim dũng mãnh nhưng bây giờ so với thời chiến quốc, cần phải có trái tim mạnh mẽ hơn thế bội lần mới có thể đối đầu với các nước trên thế giới. Trong cuộc chiến tranh Đức - Pháp, nước Pháp với 300.000 binh lính và lương thực đủ dùng cho 3 tháng vậy mà văn phải đầu hàng là do tính toán tiền của, vật chất sai lầm.
(*) Tokugawa Ieyasu (1543 - 1616): Chinh di đại tướng quân đầu tiên, thống nhất đất nước Nhật Bản, mở ra thời kỳ trị vì hơn 200 năm của dòng họ Tokugawa.
Điều di huấn thứ 17
Nếu không có được tinh thần quyết liệt theo đuổi con đường đúng đắn, dù có vấp ngã hay đất nước phải lầm than thì không thể giao tế bình đẳng với nước ngoài. Nếu khiếp sợ thế lực của ngoại quốc, chỉ mong cầu viện viên mãn mà bẻ gãy ý định của mình, theo lời ngoại quốc thì sẽ bị họ lấn lướt, quan hệ thân mật bị phá bỏ, cuối cùng dẫn đến kết quả bị ngoại quốc áp chế.
Điều di huấn thứ 18
Khi đề cập đến việc nước, đáng lưu ý nhất là nhiệm vụ của chính phủ. Cho dù bị nước ngoài xem thường hay toàn thể quốc gai có sắp sụp đổ đi nữa, chính phủ vẫn phải tận lực, hướng đến con đường đúng đắn, đạo nghĩa mà đi. Lúc nói chuyện tài chính, tiền bạc, của cải thì ra vẻ anh hùng hào kiệt nhưng đến khi đụng đến vấn đề gay go, đổ máu thì co rúm người lại, chỉ mong nhắm mắt cho qua chuyện. Nếu vì sợ một chữ “chiến” mà quên mất nhiệm vụ căn bản của một chính phủ thì chỉ như một sở quản lý thương mại chứ có còn là chính phủ một nước đâu.
Điều di huấn thứ 19
Từ xưa đến nay, không có thời đại nào yên bình khi cả chủ quân và hạ thần đều cho mình hoàn hảo rồi điều hành chính trị. Chính khi không tự cho mình hoàn hảo thì ta mới biết lắng nghe lời người khác nói. Khi ta cho rằng mình hoàn hảo, ta sẽ dễ dàng nổi giận khi có ai đó chỉ ra khuyết điểm của mình. Và hiền nhân, quân tử sẽ chẳng ai ra tay giúp đỡ những người như vậy.
Điều di huấn thứ 20
Cho dù có lý luận, phương pháp hoàn hảo đến đâu mà chính người nói không phải là người tốt thì khó mà thực hiện. Trước tiên, phải có người tốt rồi mới có phương pháp. Con người là tài sản quý giá nhất và quan trọng nhất. Chính chúng ta phải cố gắng trở thành con người như vậy.
Điều di huấn thứ 21
Đạo là đạo lý căn bản, tự thân trong trời đất nên để đạt được sự tận cùng của học vấn, phải luôn tâm niệm lấy câu “Kính Thiên Ái Nhân” làm mục tiêu tu thân. Mục tiêu thật sự của việc kiềm chế bản thân nằm trong câu “vô ý, vô tất, vô cố, vô ngã” (Luận ngữ) (*). Mọi người ở đời đều thành công nếu kềm chế được bản thân, nhưng sẽ thất bại nếu quá yêu bản thân mình.
Hãy nhìn lại các nhân vật trong lịch sử, hầu hết họ thường đi đến bảy, tám phần thành công trên con đường gầy dựng sự nghiệp nhưng ít ai đi trọn hai, ba phần đường còn lại. Bởi ban đầu họ biết kềm chế bản thân, thận trọng trong công việc nên thành công, tạo nên danh tiếng. Nhưng cùng với thành công và sự nổi tiếng, trái tim yêu cái tôi trỗi dậy, ý thức cảnh giác, thận trọng trở nên yếu đi, tư tưởng cao ngạo mạnh lên, lộng ngôn cho rằng mình có thể làm bất kỳ việc gì, để rồi gánh chịu thất bại. Đó là kết quả do chính bản thân tạo ra. Vì vậy phải thường xuyên chiến thắng bản thân mình, ngay cả những lúc không có ai theo dõi, nhắc nhở, hỏi han, quan trọng là phải luôn cảnh giác với bản thân.”
(*): Không áp đặt ý của mình để đánh giá, không nhất thiết miễn cưỡng, không cố chấp, không nghĩ đến cái tôi.
Điều di huấn thứ 22
Vì cố gắng chiến thắng bản thân mình chỉ trong một thời điểm, trong một tình huống nên khó lòng thành công. Phải luôn luôn phấn đấu tu thân khắc kỷ từ tinh thần.
Điều di huấn thứ 23
Người lấy học vấn, tri thức lập chí luôn phải mở rộng tri thức đó với quy mô lớn hơn. Nhưng nếu chỉ tập trung cho tri thức có khi lại quên tu thân nên phải luôn nhớ tu dưỡng tinh thần. Hãy mở rộng tầm hiểu biết và luôn nâng cao nhân cách. Trang nam tử cần độ lượng để thu nhận người khác vào cả trái tim mình và hãy nhớ rằng để người khác thu nhận mình là không nên. Ông nói vậy và viết một câu cổ ngữ dạy học trò:
“Khôi hoành kỳ chí khí giả
Nhân chi hoạn
Mạc đại hồ tự tư tư lận
An ư ti tục
Nhi bất dĩ cố nhân tự kỳ”
0 nhận xét:
Đăng nhận xét